HH 1177 yıldız sistemi Dünya’dan yaklaşık 200.000 ışık yılı uzaklıkta bir yıldız fidanlığında yaşıyor.
Gökbilimciler ilk kez Büyük Macellan Bulutu adı verilen galaksimiz dışındaki bir galakside genç bir yıldızın etrafında bir disk gözlemlediler. Samanyolu galaksimizin bu galaksi dışı komşusu Dünya’dan yaklaşık 200.000 ışık yılı uzaklıkta yer alıyor ve yaklaşık iki milyar yıl içinde galaksimize çarpabilir.
Yeni gözlemler Şili’deki Atacama Large Millimeter/submillimeter Array ile yapıldı. HH 1177 yıldız sistemindeki büyük kütleli genç bir yıldız büyümekte ve çevresinden madde almaktadır. Madde toplandıkça, yığılma diski adı verilen dönen bir disk oluşuyor. Gökbilimciler ilk kez galaksi dışı bir alanda bir yığılma diski gördüler. Keşif, 29 Kasım’da Nature dergisinde yayınlanan bir çalışmada anlatılıyor.
Çalışmanın ortak yazarlarından ve Birleşik Krallık’taki Durham Üniversitesi astronomlarından Anna McLeod yaptığı açıklamada, “ALMA verilerinde dönen bir yapıya dair kanıtları ilk gördüğümde, ilk ekstragalaktik yığılma diskini tespit ettiğimize inanamadım, bu özel bir andı” dedi. “Disklerin galaksimizdeki yıldız ve gezegenlerin oluşumu için hayati önem taşıdığını biliyoruz ve burada ilk kez başka bir galakside bunun doğrudan kanıtını görüyoruz.”
Bu yeni çalışma, Avrupa Güney Gözlemevi’nin Çok Büyük Teleskobu’ndaki Çok Birimli Spektroskopik Kaşif aracıyla yapılan HH 1177 yıldız sisteminin önceki gözlemlerini takip ediyor. Teleskop 2018 yılında Büyük Macellan Bulutu’ndaki bir gaz bulutunun derinliklerinde yer alan ve oluşmakta olan bir yıldızdan gelen bir jet tespit etmişti.
McLeod, “Bu genç ve büyük kütleli yıldızdan fırlatılan bir jet keşfettik ve bunun varlığı devam eden disk birikiminin bir işareti” dedi.
Yıldızın etrafında bir yığılma diski olduğunu doğrulamak için, yazarların genç yıldızın etrafındaki yoğun gaz hareketini ölçmeleri gerekiyordu. Madde bu genişleyen yıldıza doğru çekilirken, doğrudan üzerine düşemez. Madde bunun yerine yıldızın etrafında dönen bir disk şeklinde düzleşir. Merkeze yakın olan disk daha hızlı döner. Hızdaki bu fark, gökbilimcilerin yıldızın etrafında bir yığılma diski olduğunu belirlemek için ihtiyaç duydukları kanıttır.
Çalışmanın eş yazarı ve İngiltere’deki Liverpool John Moores Üniversitesi’nden astrofizikçi Jonathan Henshaw yaptığı açıklamada, “Işığın frekansı, ışığı yayan gazın bize doğru veya bizden ne kadar hızlı hareket ettiğine bağlı olarak değişiyor” dedi. “Bu tam olarak bir ambulans sireninin perdesi yanınızdan geçerken değiştiğinde ve sesin frekansı daha yüksekten daha alçağa gittiğinde meydana gelen olguyla aynıdır.”
ALMA’nın ayrıntılı frekans ölçümleri, bir diskin karakteristik dönüşünü ayırt etmeyi ve galaksimizin dışındaki genç bir yıldızın etrafındaki ilk diskin tespitini doğrulamayı mümkün kıldı.
Bunun gibi devasa yıldızlar, güneşimiz gibi düşük kütleli yıldızlardan çok daha hızlı oluşur ve çok daha kısa ömürlüdür. Samanyolu galaksisinde bu dev yıldızların gözlemlenmesi gökbilimciler için özellikle zordur. Onları oluşturan tozlu malzeme, etraflarında bir disk şekillenirken yıldızları görüntüden gizleyebilir.
Ancak Büyük Macellan Bulutu’nda yeni yıldızların doğduğu malzeme Samanyolu’ndaki yıldız yapıcı maddeden oldukça farklıdır. Düşük toz içeriği nedeniyle HH 1177 yıldız sistemi, içinde doğduğu tozlu koza ile örtülü değildir. Samanyolu’ndaki benzer sistemlere kıyasla toz eksikliği, gökbilimcilere Büyük Macellan Bulutu’ndaki yıldız ve gezegen oluşumunun uzak ama engelsiz bir görüntüsünü veriyor.
McLeod, “Astronomik tesisler söz konusu olduğunda hızlı bir teknolojik ilerleme çağındayız” dedi. “Yıldızların böylesine inanılmaz mesafelerde ve farklı bir galakside nasıl oluştuğunu inceleyebilmek çok heyecan verici.”
*Bu yazı Astronomers spot an extragalactic star with a disc around it for the first time başlıklı yazıdan çevrilmiştir.
