Kanat açıklığı bir metreyi bulan Ceoptera evansae bir zamanlar puslu Skye Adası üzerinde uçuyordu.
Birleşik Krallık’taki paleontologlar, İskoçya’nın Skye Adası’nda yeni bir pterozor türü keşfetti. Bu sürüngen yaklaşık 168 ila 166 milyon yıl önce, bilim insanlarının daha önce pterozorların sadece günümüz Çin’inde olduğunu düşündüğü Orta Jura Dönemi’nde yaşamıştır. Dolayısıyla uçan bir sürüngenin kalıntılarının dinozor zengini İskoçya’da bile ortaya çıkması oldukça sürpriz oldu. Yeni pterozor, Journal of Vertebrate Paleontology’de 5 Şubat’ta yayınlanan bir çalışmada tanımlandı.
Ceoptera ile tanışın
Yeni türe Ceoptera evansae adı verildi. İskoç Galcesinde sis ya da “cheò” kelimesinden gelmektedir ve adanın Galce adı olan “Eilean a’ Cheò” yani Sis Adası’na atıfta bulunmaktadır. Evansae, özellikle Skye Adası’nda yıllarca süren paleontolojik ve morfolojik araştırmaları nedeniyle bilim insanı Susan E. Evans’ı onurlandırmaktadır.
İngiltere’deki Bristol Üniversitesi’nden bilim insanları CT tarayıcısı kullanarak fosillerin dijital modellerini çıkardılar ve muhtemelen yaklaşık üç ila beş fit kanat açıklığına sahip olduğuna inanıyorlar. Muhtemelen evrimin ilkel ve gelişmiş aşamaları arasında bir pterozor türüydü. Orta Jura’daki pterozorlar bazı büyük anatomik değişimler geçiriyordu. Kuzgun büyüklüğündeki Dimorphodon gibi ilk küçük pterozorlar, yerlerini küçük uçakların kanat açıklığına sahip Pteranodon gibi daha sonraki pterozorlara bırakıyordu.
Ceoptera muhtemelen pterozorların Darwinoptera kladının bir parçasıdır. Keşfi, bu kladın (ya da ortak bir atadan evrimleşen bir grup organizmanın) daha önce düşünülenden çok daha çeşitli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu klad 25 milyon yıldan fazla sürmüş ve klad içindeki türler tüm dünyaya yayılmış olabilir.
“Ceoptera, uçan sürüngenlerin evrimindeki birkaç önemli olayın zamanlamasını daraltmaya yardımcı oluyor. Yakın akrabalarının çoğu Çin’den olduğu için İngiltere’nin Orta Jura’sında ortaya çıkması tam bir sürpriz oldu,” diyor çalışmanın eş yazarı ve Doğa Tarihi Müzesi omurgalı paleontoloğu Paul Barrett yaptığı açıklamada. “Bu keşif, ait olduğu gelişmiş uçan sürüngen grubunun düşündüğümüzden daha erken ortaya çıktığını ve hızla neredeyse dünya çapında bir dağılım kazandığını gösteriyor.”
15 yıllık yeni bir keşif
Ekip, ilk kez 2006 yılında sahilde bir kayaya gömülü olarak bulunan sürüngenin kanat, omurga, omuz ve bacak örneklerini kullandı. Doğa Tarihi Müzesi fosil teknisyenlerinden Lu Allington-Jones’un fosilleri incelemeye hazırlaması iki yıla yakın bir zaman aldı çünkü adadaki kayalar çok sert ve fosil kemikler narindi. Yazarlara göre bu örnek, paleontolog Mary Anning’in ilkini 1828 yılında bulmasından bu yana Birleşik Krallık’ta bulunan en eksiksiz pterozor fosillerinden biri.
Pterozor fosilleri genellikle ezilmiş, bozulmuş veya tamamlanmamış halde bulunur. Kuşlar gibi, milyonlarca yıl boyunca kolayca ezilen ve deforme olan içi boş kemiklere sahiptiler. Birleşik Krallık’ta hem Jura hem de daha sonraki Kretase Dönemine (yaklaşık 145-66 milyon yıl önce) ait pterozor kayıtları seyrektir. Ceoptera bu evrimsel boşlukların bazılarını doldurmaya yardımcı oluyor.
Çalışmanın eş yazarı ve Bristol Üniversitesi paleobiyoloğu Liz Martin-Silverstone yaptığı açıklamada, “Ceoptera’nın ait olduğu dönem, pterozor evriminin en önemli dönemlerinden biridir ve aynı zamanda en az örneğe sahip olduğumuz dönemdir, bu da önemini göstermektedir” dedi. “Ceoptera’nın ne tür bir pterozor olduğunun belirlenmesinde önemli rol oynayan, kayanın içine gömülü daha fazla kemik olduğunu bulmak, bunu başlangıçta düşünülenden daha da iyi bir bulgu haline getirdi. Bu bizi, daha gelişmiş pterozorların nerede ve ne zaman evrimleştiğini anlamaya bir adım daha yaklaştırıyor.”
Pterozorlar gökyüzüne hükmederken
Böcekler gökyüzüne çıkan ilk hayvanlar olsa da, pterozorlar uçan ilk omurgalılardır. Pterozorlar teknik olarak dinozor değil, onların evrimsel kuzenleridir. Bilim insanlarının bildiği en büyük pterozor, Teksas’ta bulunan Quetzalcoatlus northropi’dir. Teksas’ta her şey daha büyük olduğu için, bu pterozorun kanat açıklığı yaklaşık 32 ila 36 fittir. Avustralya’nın en büyük pterozoru olan Thapunngaka shawi’nin kanat açıklığı yaklaşık 22 fittir.
Edinburgh Üniversitesi’nden paleontolog ve evrimsel biyolog Steve Brusatte BBC’ye yaptığı açıklamada, bu Ceoptera’nın muhtemelen İskoçya’ya özgü olduğunu söyledi.
Araştırmada yer almayan Brusette, “Bu kuşlardan önceki zaman, yani pterozorlar gökyüzüne hükmediyordu” dedi. “Bu araştırma, pterozorların İskoçya’da yaygın hayvanlar olduğunu ve dinozorların başlarının üzerinde süzüldüklerini gösteriyor.”
*Bu yazı New pterosaur species discovered in Scotland başlıklı yazıdan çevrilmiştir.
