Aslında ekranları kurtardılar.
Ekran koruyucuların ekranları gerçekten kurtardığı bir zaman vardı. 1990’larda herhangi bir Windows bilgisayar kullandıysanız ya da sadece dijital nostaljinin hayranıysanız, muhtemelen bir bilgisayarın anında tanınabilen boşta modlar paketini hatırlarsınız – özelleştirilebilir 3D uçan metin veya nesneler, sonsuz labirentler ve karmaşık borulardan oluşan genişleyen ağlar. Bu animasyon ekranları anlamsız ama etkili dikkat dağıtıcılar olarak tasarlanmamıştı; aslında gerçek bir amaca hizmet ediyorlardı. Ve 3D borular gibi orijinal Windows seçenekleri söz konusu olduğunda, bilgisayar ekranlarını korumaktan daha fazlasını yapıyorlardı.
Ekranların neden korunmaya ihtiyacı vardı?
Hantal PC’ler ve Macintosh masaüstü bilgisayarlar döneminde, her bir katot ışınlı tüp (CRT) bilgisayar monitörü, pikselli fosforesan ekrana parçacıklar atarak parlamalarını sağlayan bir elektron tabancası içeren ağır bir kasadan oluşuyordu. Pikseller aydınlatıldığında, mıknatıslar tabancanın ileri geri hareketlerini kontrol ederek metin ve görüntüler oluşturuyordu. Her ne kadar günlük CRT televizyon setlerine benzese de, insanlar bilgisayar monitörlerini çok farklı şekillerde kullandılar. Örneğin, yazı yazmak bilgisayar ekranının büyük bir kısmını statik tutarken, sadece bilgi okumak veya gözden geçirmek ekran hareketini tamamen durma noktasına getirebilir. Ancak bu temel farklılıklar ölümcül bir sorun teşkil ediyordu; bir elektron tabancasını tek bir konumda çok uzun süre ateşlemeye devam ederseniz, enerji fosforları “yakarak” soluk görüntülerle kalıcı izler bırakıyordu. Ekranları bu kaderden kurtarmak (ya da en azından geciktirmek) için bilgisayar tasarımcıları ekran koruyucuları yarattı.
İlk ekran koruyucu yazılımı 1983’te ortaya çıktı ve kullanıcının monitörünü bugünün uyku modu ayarlarına benzer şekilde tamamen siyaha çevirerek işleri basit tuttu. Ancak hem şirketlerin hem de bireylerin bu konuda yaratıcı olmaları uzun sürmedi. 1980’lerin sonu ve 1990’ların başında ekran koruyucu kültürü, Apple’ın uçan tost makinelerinden sürekli değişen renkli saykodelik desenlere kadar akla gelebilecek her türlü görsel boşta kalma modunu sunuyordu.
Ancak ikonik Windows ekran koruyucuları, görünüşe göre şirket içi bir rekabetin ve iyi bir zamanlamanın sonucuydu. Uzun süredir Microsoft çalışanı olan Raymond Chen’in 11 Haziran tarihli bir blog yazısına göre, 1994’teki geliştiriciler Windows NT 3.5 işletim sisteminin yakında piyasaya çıkacak olmasından endişe duyuyorlardı – hazır olmadığı için değil, kullanıcıların tüm yeteneklerini anlamalarını nasıl sağlayacaklarını bilmedikleri için. Chen ve meslektaşları özellikle, hem 2D hem de 3D görüntü oluşturmak için tasarlanmış, diller arası ve platformlar arası bir uygulama programlama arayüzü (API) olan OpenGL’in yeni entegrasyonunu tanıtmak istiyorlardı. Aynı zamanda bu özelliğin reklamını, yeni işletim sisteminin kapısına kilit vurma riskine girmeden yapmak istiyorlardı ki bu, yaygın internet erişimi ve otomatik güncellemelerden önceki bir çağda çok daha büyük ve zor bir sorundu.
“İşte o zaman aklına bir ekran koruyucu [sic] kullanmak geldi,” diye anlatıyor Chen. “Bu, kullanıcıya bir görünürlük noktası sağladı ve nispeten düşük riskliydi, çünkü bir sorun varsa, kullanıcılara sadece ‘Üzgünüm, bu ekran koruyucuyu kullanmayın’ diyebilirlerdi.”
‘3D borular’ boru hattı
Chen’in arkadaşı daha sonra OpenGL ekibi için herkesin kendi ekran koruyucusunu yapacağı bir tasarım yarışması duyurdu. Favori seçenek oylandıktan sonra, yeni ekran koruyucu Windows NT dağıtımına yüklenecekti. Ancak oylamaya geçilmeden önce Windows pazarlama bölümü projeden haberdar oldu.
Chen şöyle yazıyor: “Şans eseri, bu yeni ekran koruyucuları gören kişilerden biri, New York’ta büyük bir bilgisayar endüstrisi dergisiyle önceden planlanmış bir ziyaretten önceki gece onları deneyen pazarlama ekibinin bir üyesiydi.” “Onları çok beğendi ve ‘Oylamayı iptal edebilirsiniz’ diye yazdı. Hepsini ürüne ekliyoruz!”
Gerisi ekran koruyucu tarihidir. PC kullanıcılarının gözleri yıllarca bu tuhaf hipnotik animasyonları izlerken kamaştı ve ironik bir şekilde bu süreçte pek çok monitörün ömrü uzadı. Ancak özellikle bir tanesi kullanıcıların dikkatini çekmişti. 3B borular, yeniden başlamak için silinmeden önce sürekli olarak giderek karmaşıklaşan tüplerden oluşan renkli ağlar oluşturuyordu.
Ancak ekran koruyucular da dahil olmak üzere her güzel şeyin bir sonu vardır. 2009 yılında Windows XP Service Pack 3’ün piyasaya sürülmesi, şirketin işletim sisteminin Chen’in yarışma tasarımlarıyla son kez donatılacağı anlamına geliyordu. Zamanla, boşta ve uyku modlarının devreye girmesi – toplumun bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar ve akıllı telefonlar arasında neredeyse sürekli ekran kullanımından bahsetmiyorum bile – çoğu ekran koruyucuyu gereksiz hale getirdi.
Ancak Gizmodo’nun 2021’de belirttiği gibi, bir hayranın 3D tubes ekran koruyucusunun ücretsiz tarayıcı rekreasyonu sayesinde miras yaşamaya devam ediyor. Şimdi, keşke aynı sevgi ve ilgi tüm zamanların en iyi ekran koruyucusu olan klasik Starfield için de gösterilebilse.
*Bu yazı Those iconic ’90s Windows screensavers had a purpose başlıklı yazıdan çevrilmiştir.
